Αποτελέσμα(τα) της αποστασιοποίησης) / 2020 / 4:3 / 14:44 | μία κεκλεισμένων θυρών αυτοπροσωπογραφία μέσω ηλ. υπολογιστή του Joshua Olsthoorn

Ο δημιουργός ταινιών, τυπογραφικός σχεδιαστής και ιδρυτής του Typical Organization, Joshua Olsthoorn, καλεσμένος του MDFF Greece—Athens 2020 (6—8 Νοεμβρίου) με την μικρού μήκους ταινία The 5th School (Το 5ο Λύκειο), κλήθηκε να συμμετάσχει στις “Νέες Μορφές Παρουσίας.”

Η πρόσκληση αφορούσε τη σύνθεση μιας βαθιά προσωπικής αφήγησης, μέσω της δημιουργίας μίας αυτοπροσωπογραφίας – είτε με έναν από τους δύο τρόπους που περιγράφονται πιο κάτω, είτε με συνδυασμό αυτών:

1. Ένα βίντεο-μοντάζ που συνενώνει σύγχρονες με παλιές λήψεις, όπως αποσπάσματα από προσωπικές ταινίες, director’s cuts από προηγούμενα πρότζεκτ κι αποσπάσματα ταινιών άλλων δημιουργών που με κάποιον τρόπο συνάδουν με και εκθέτουν την άποψη κάποιου.

2. Μία οπτική σύνθεση ή/και συλλογή ήχων που αποτελούνται από ηχογραφήσεις από τον τομέα ενδιαφέροντος κάποιου, ηχογραφήσεις της ίδιας του της φωνής ή αφηρημένες ηχογραφήσεις που αντικατοπτρίζουν, όμως, τον κόσμο της καθημερινότητάς του, που συνοψίζουν τις υπερισχύουσες αισθήσεις (εσωτερικές και εξωτερικές/γνωστικές και ψηφιακές) εντός της Παρουσίας της Απουσίας.

Το πλαίσιο που δόθηκε βασίστηκε στην αντίληψη «Περί παρατήρησης»: ένα παρατηρητήριο ως χώρος από τον οποίο μπορούμε να παρακολουθούμε· ένας χώρος όπου κάποιος παραμένει ακίνητος για μια στιγμή – σωματικά, πνευματικά και συναισθηματικά, ενώ είναι ολοκληρωτικά παρών ώστε να παρατηρήσει και να συλλάβει την εικόνα. Ένας χώρος όπου κάποιος αποστασιοποιείται ώστε να συλλογιστεί, ν’ αναπολήσει, να επαναξιολογήσει, ν’ αναζωογονηθεί και ν’ ανασυγκροτηθεί. Η δουλειά ενός σκηνοθέτη συνίσταται από τη φύση της στην παρατήρηση, την παρακολούθηση, την τήρηση αρχείων, την καταγραφή, την αποτύπωση, την απαθανάτιση και, κατά συνέπεια, τον στοχασμό σε δεδομένα ζητήματα. Αποστασιοποιείται αναλαμβάνοντας τον ρόλο του παρατηρητή, με διάθεση να εστιάσει σε κοντινά πλάνα ώστε να συλλάβει την ευρύτερη εικόνα αλλά, ταυτόχρονα, ν’ αφηγηθεί την ιστορία με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη δόση αλήθειας. Με ποιους τρόπους, ενώ παραμένει σε απόσταση, μπορεί κάποιος ή κάποια να είναι παρών ή παρούσα; Με ποιους τρόπους αυτή η νέα αντιφατική πραγματικότητα της αποστασιοποίησης και της παύσης – Απουσία παρουσίας – συνδέεται με τον τρόπο που ο σκηνοθέτης ή η σκηνοθέτρια βλέπουν, αντιλαμβάνονται και στοχάζονται τα πράγματα στη δουλειά τους; Πώς αυτή η τρέχουσα συγχρονικότητα ενισχύει την ικανότητα του ατόμου να μετατοπίσει την προσοχή του εσωτερικά και εξωτερικά, διαφορετικά απ’ ό,τι είχε συνηθίσει; Πώς μπορεί να μετατοπιστεί η αντίληψή μας από το αντικειμενικό στο υποκειμενικό; Πώς οι ενδιάμεσοι μηχανισμοί παρατήρησης στους οποίους στηριζόμαστε προσδίδουν νόημα και συναίσθημα σε δεδομένα θέματα ενδιαφέροντος; Πού ενυπάρχουν οι κοινωνικές μας δεξιότητες σε μια χρονική στιγμή όπου είμαστε σωματικά απόντες αλλά επιδιώκουμε τη σωματική μας παρουσία μέσα από τις αισθήσεις, τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις αναμνήσεις μας εντός μας αλλά και μεταξύ μας; Πώς αναπτύσσεται η αίσθηση διαπροσωπικής επικοινωνίας εντός της ψηφιακής κοινωνικής σφαίρας στην οποία είμαστε εξ ολοκλήρου αναγκασμένοι να ζούμε;

 

Αποτελέσμα(τα) της αποστασιοποίησης) / 2020 / 4:3 / 14:44

μία κεκλεισμένων θυρών αυτοπροσωπογραφία μέσω ηλ.υπολογιστή

του Joshua Olsthoorn 

Όσον αφορά τις «Νέες μορφές παρουσίας», θα μπορούσε να τεθεί ένα πανάρχαιο ερώτημα: τι είναι το σώμα μας; Λαμβάνοντας υπόψη τους άπειρους προσδιορισμούς, σκέψεις, και παρατηρήσεις που αφορούν το σώμα, θα μπορούσαμε να πούμε πως ο τρόπος που βιώνουμε τη φυσική παρουσία μας συνδέεται άρρηκτα με τις διάφορες έννοιες που τής προσδίδουμε, κι ως εκ τούτου, με τίποτα το σταθερό. Η αμιγής σωματικότητα είναι αποκύημα της φαντασίας μας ή, για να το θέσουμε αλλιώς: τα πάντα είναι σωματικότητα, ακόμα και ό,τι αποτελεί αποκύημα της φαντασίας μας. Έτσι, πρέπει ν’ αποδεχτούμε ότι οτιδήποτε το «πνευματικό» είναι ταυτόχρονα και μια μορφή σώματος· ή, για να το θέσουμε όπως ο Σπινόζα, είναι «Ουσία, τα χαρακτηριστικά και οι τρόποι της». Όπως γνωρίζουμε, ο Σπινόζα υποστήριζε στην Ηθική του ότι: «Κανείς δεν έχει ακόμη προσδιορίσει τι μπορεί να κάνει το σώμα»(1). Κατά την περίοδο της κοινωνικής απόστασης και του περιορισμού που διανύουμε, τα όρια του σώματός μας θέτονται υπό αναθεώρηση.

Μέσα απ’ αυτή τη αυτοπροσωπογραφία, ‘Distancing Effect(s)’ (Αποτελέσμα(τα) της αποστασιοποίησης), προσπαθώ να σκιαγραφήσω ένα πιθανό ιστορικό της αποστασιοποίησης, όπως την αντιλαμβάνομαι μέσα από τα όρια του προσωπικού μου υπολογιστή. Θεωρώ ότι δεν πρόκειται τόσο για έναν νέο όρο, όσο για ένα επινόημα που χρησιμοποιούμε τόσο με «αρνητικό» όσο και με «θετικό» τρόπο καθ’ όλη την πορεία της ιστορίας. Προφανώς, ο κινηματογράφος υπήρξε ανέκαθεν από μόνος του εργαλείο αποστασιοποίησης. Επιπλέον, ο κινηματογράφος συνδέεται με το ζήτημα της σχέσης μας με την παρουσία, τον εαυτό και την πραγματικότητα. Η αυτοπροσωπογραφία αυτή θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια ιστορική αναδρομή μέσα από ένα κινηματογραφικό τοπίο που έχει ιδιαίτερη σημασία για μένα και γι’ αυτή τη συγκεκριμένη στιγμή του συλλογικού εγκλεισμού. 

Ενόψει της τρέχουσας πανδημίας, ο Εντγκάρ Μορέν δήλωσε σε tweet του ότι «ο ιός είναι φιλόσοφος: μας υποχρεώνει ν’ ανακρίνουμε τους εαυτούς μας». Η αναγκαστική σωματική μας απόσυρση από τον κόσμο επιβάλλει ήδη μία νέα σχέση με τον εαυτό, τους άλλους και τον κόσμο. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι σήμερα η αποστασιοποίηση όντως έχει, εντέλει, «θετική» έννοια. Η αυτοαπομόνωσή μας, η αποχή από το δημόσιο χώρο και τη σωματική επαφή, αποτελεί ένα είδος ημιηρωικής και ασκητικής πράξης ελευθερίας που προστατεύει τόσο εμάς όσο και τους άλλους. Ωστόσο, είναι δύσκολο να μη σκεφτούμε ότι αυτή η αυτοαπομόνωση μάς καθιστά αυτό που ήδη είμαστε. Οι μεταδιαδικτυακές κοινωνίες μας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της οθόνης φαίνεται να επιτελούν όσο ποτέ άλλοτε τον πραγματικό τους σκοπό και τη λειτουργία τους. Είναι λες κι αποτελούμε μέρος ενός σεναρίου επιστημονικής φαντασίας που γράφτηκε από κάποιον αόρατο άνθρωπο ο οποίος ανακαλύπτουμε τελικά πως είναι ο ίδιος μας ο εαυτός. 

Η αποστασιοποίηση, όπως πολλοί παρατηρούν, δημιουργεί μία ασυνέχεια η οποία θα μπορούσε να ερμηνευτεί είτε ως ο προάγγελος μιας δυστοπίας είτε ως κάθαρση κι ένα νέο μέλλον το οποίο δεν είχαμε ποτέ φανταστεί. Χωρίς να κάνουμε πολλές εικασίες, είναι εύκολο να παρατηρήσουμε ότι πίσω από την αποξένωση της σημερινής τρέχουσας ιογενούς αποκάλυψης, δημιουργείται ένας κενός χώρος. Κι αυτό επιβεβαιώνει απλά πως όταν αναγκαστούμε να πάρουμε απόσταση απ’ οτιδήποτε ονομάζουμε κανονικότητα, είμαστε σε θέση να επαναπροσδιορίσουμε τους κανόνες. Αυτό μας οδηγεί και πάλι πίσω στον Σπινόζα και στο sub specie aeternitatis (στο πλαίσιο της αιωνιότητας) ο οποίος μας καλεί να δούμε τα πράγματα από την οπτική του αιώνιου· γνωρίζοντας την ευθραυστότητα των πραγμάτων, μπορούμε να δράσουμε με περισσότερη φροντίδα και προσοχή. Η κοινωνική απόσταση ή, ενδεχομένως, η ωραιοποιημένη μας αυτοκαραντίνα θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ταξικό προνόμιο· απ’ την άλλη, όμως, θα μπορούσε να μας καταστήσει πιο ταπεινούς ώστε να συνειδητοποιήσουμε την περιορισμένη μας ύπαρξη στον κόσμο και να στοχαστούμε την εξαφάνιση του εαυτού εντός της ευρύτερης έννοιας του συνεχούς μέσα στο οποίο δημιουργηθήκαμε. Ή, όπως το θέτει ο Φράνκο Μπεράρντι, «Ο άνθρωπος χάνει την κεντρική του θέση μέσα σ’ αυτή τη χαώδη διαδικασία· και δε θα έπρεπε αυτό να μας δημιουργεί απελπισία…»(3)__Joshua Olsthoorn

1. Μ2, μέρος III Περί των επηρειών, Ηθική, 1677

2. Εντγκάρ Μορέν / Twitter / 27 Μαρτίου/ «ο ιός είναι φιλόσοφος: μας υποχρεώνει ν’ ανακρίνουμε τους εαυτούς μας» https://twitter.com/edgarmorinparis/status/1243573553565401089?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1243573553565401089&ref_url=https%3A%2F%2Fscripteur.typepad.com%2Fcorsicapolar%2F2020%2F03%2Ffffqsfdzdadfefefefreedfeedded-httpstwittercomedgarmorinparis-httpstwittercomedgarmorinparisstatus1243140818.html

3. https://conversations.e-flux.com/t/beyond-the-breakdown-three-meditations-on-a-possible-aftermath-by-franco-bifo-berardi/9727?fbclid=IwAR0-T_MwurkFKSudA884oFbNFepVawA3l7inWch0Hzo8DZ3A3oVjxttoVQ8

 

Βιογραφία 

Ο Joshua Olsthoorn (1981, Άμστερνταμ, Ολλανδία) είναι κινηματογραφιστής, τυπογραφικός σχεδιαστής και ιδρυτής της Typical Organization. Οι ταινίες του στοχεύουν στην αμφισβήτηση της ίδιας της διαδικασίας δημιουργίας εικόνων. Έχοντας ζήσει και εργαστεί σε πολλές διαφορετικές χώρες, πλέον, από το 2011, ζει στην Ελλάδα, όπου σκηνοθέτησε – από το 2012 ως το 2017 – την ταινία Athens, for Example [Η Αθήνα για παράδειγμα], ένα αντι-πορτρέτο πόλης εντός των μέτρων λιτότητας. Έχει ασχοληθεί με άλλα συλλογικά κινηματογραφικά έργα όπως το The Girl from Exarcheia  [Το κορίτσι από τα Εξάρχεια] και συνεχίζει τα Fragments [Θραύσματα], μια βάση δεδομένων βασισμένη στο YouTube, κινηματογραφικό ομάζ στον Τσίγκα Βερτώφ. Η τελευταία του μεγάλου μήκους, Interlude [Ιντερλούδιο/Διάλειμμα], επιλέχθηκε στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. 

 

Επιλεγμένη φιλμογραφία

2007 — 2020 / Fragments [Θραύσματα] 01 — 118 / youtube

2017 / Athens, for Example [Η Αθήνα για παράδειγμα] / Μικρού μήκους / Visions du Réel

2017 / Interlude [Ιντερλούδιο/Διάλειμμα] / Μικρού μήκους / Διεθνές Φέστιβαλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 

2018 / The Girl from Exarcheia[Το κορίτσι από τα Εξάρχεια]  / Μικρού μήκους /  Festival Côté Court 2018

2020 / The 5th School [Το 5ο Λύκειο]  / Μικρού μήκους / (Παγκόσμια Πρεμιέρα στο MDFF Greece—Αthens )