Το “I See That I See What You don’t See” (“Βλέπω Ότι Βλέπω Αυτό Που Εσύ Δε Βλέπεις”) είναι ένα έργο που παρουσιάσε το ολλανδικό περίπτερο, με την επιμέλεια των Angela Rui, Marina Otero Verzier και Francien van Westrenen, στα πλαίσια της 22ης Triennale του Μιλάνου (1η Μαρτίου – 1η Σεπτεμβρίου, 2019).
Το I See That I See What You don’t See (“Βλέπω Ότι Βλέπω Αυτό Που Εσύ Δε Βλέπεις”) αμφισβήτησε την κυρίαρχη αλλά αόρατη παρουσία ενός υπερσυνδεδεμένου και ελεγχόμενου περιβάλλοντος, όπου τα όρια μεταξύ φύσης, οικολογίας, τεχνολογίας και πολιτισμού ολοένα και ξεθωριάζουν, και έκανε υποθέσεις όσον αφορά το σχεδιασμό τόσο ως πρόβλημα αλλά και ως λύση, ως ένα εγχείρημα καταστρεπτικό αλλά και τονωτικό. Σχεδιαστές, καλλιτέχνες και ερευνητές από την Ολλανδία και άλλες χώρες, παρουσίασαν μια πολυεπίπεδη εικόνα της υφιστάμενης ποικιλόμορφης σχέσης με το Σκοτάδι, προκαλώντας ευφάνταστες κριτικές αντιδράσεις, που μαρτυρούν πώς σχεδιάζονται οι υφιστάμενοι τρόποι κατανόησης του περιβάλλοντος και, επομένως, πώς θα μπορούσαν να σχεδιαστούν εκ νέου.
Αφήνοντας την έκθεση να αποτελέσει ένα σημείο αναφοράς για την έννοια της Παρουσίας της Απουσίας, και την απουσία της σωματικότητας την οποία βίωσε η παγκόσμια κοινότητα κατά την πανδημία της νόσου COVID-19, το MDFF Greece προσκάλεσε την επιμελήτρια, ερευνήτρια και design critic, Angela Rui, να μοιραστεί τις σκέψεις της και τις παρατηρήσεις της σχετικά με νέες μορφές προοπτικές σχεδιασμού, και νέες μορφές πολιτιστικής παραγωγής. Μεσα από μια μορφή εικονικού κειμένου η Angela Rui μας παραθέτει 10 παραδείγματα, εναλλακτικούς τρόπους σκέψης και βλέψης: Mια Σχεδιαστική Παράλλαξη (Παράλλαξη: το αποτέλεσμα με το οποίο η θέση ή η κατεύθυνση ενός αντικειμένου φαίνεται να διαφέρει όταν το κοιτάμε από άλλες θέσεις, για παράδειγμα μέσα από το σκόπευτρο και το φακό μιας κάμερας), που συνδέεται με τον τρόπο που βιώνουμε και κατοικούμε τον κόσμο, καθώς και τα πολύπλοκα συστήματα που καθορίζουν τη σχέση μας με τη φύση, με τον πλανήτη, και άλλα όντα.
Dr.F.J. Verheijen, “Ik Zie Ik Zie Wat Jij Niet Ziet”, 1976
Animations by Rudy Guedj for the Dutch Pavilion, XXII Triennale of Milan, 2019
01
Ik Zie Ik Zie Wat Jij Niet Ziet
I See That I See What You don’t See (Βλέπω Ότι Βλέπω Αυτό Που Εσύ Δε Βλέπεις)
Dr.F.J. Verheijen
2019
Το να βρει κανείς ένα τίτλο για κάτι που αντιπροσωπεύει τις συνέπειες ενός απόντος σκοταδιού δεν είναι εύκολο έργο. Το δανειστήκαμε από μια ομιλία που δόθηκε από τον Δρ. F.J. Verheijen το 1976 όταν του απονεμήθηκε η προεδρία στο τμήμα Συγκριτικής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Ουτρέχτης. Η διατριβή του επικεντρωνόταν στην επίδραση του τεχνητού φωτός πάνω στη συμπεριφορά των ζώων, που απαιτούσε την άμεση παρατήρηση της φύσης, πέρα από επιδράσεις στον άνθρωπο μόνο ή μόνο από τη θέση υπεροχής του ανθρώπου. Αυτό που καταλάβαμε από τη διατριβή του είναι ότι, κατά κάποιο τρόπο, γίναμε εμείς αυτά τα ζώα: όσο πιο πολύ το περιβάλλον μας επικεντρώνεται στην παραγωγή, τόσο περισσότερο πρέπει να προστατεύσουμε τους εαυτούς μας από αυτό. Αυτό που έγινε ξεκάθαρο μέσο αυτής της πανδημίας είναι η πτώση της παλιάς ιδεολογίας που τοποθετεί τον άνθρωπο έξω από τη φύση. Συλλογιστείτε απλώς την έννοια της αυτοαπομόνωσης: αφενός είναι το κλειδί για τη διακοπή της μετάδοσης, αλλά ταυτόχρονα η ανάγκη για απομόνωση αποτελεί αναγνώριση της βαθιάς μας ενσωμάτωσης με το περιβάλλον.
Still from Bregtje Van Der Haak, White Spots, 2019
Stills from Bregtje Van Der Haak, White Spots, 2019
02
White Spots (Λευκές Κηλίδες)
Bregtje Van Der Haag
White-spots.net
2019
Το “White Spots” (“Λευκές Κηλίδες”) είναι ένα συλλογικό έργο πολυμέσων των Bregtje van der Haak, Jacqueline Hassink και Richard Vijgen που εξερευνά το παγκόσμιο χάσμα μεταξύ των συνδεδεμένων και των μη συνδεδεμένων κόσμων. Ενώ οι αραιοκατοικημένες περιοχές αντιμετωπίζουν χαμηλή συνδεσιμότητα για προφανείς οικονομικούς λόγους, το έργο παρουσιάζει εκπληκτικές ιστορίες για μια συχνά εσκεμμένη έλλειψη συνδεσιμότητας ακόμη και εντός των παγκόσμιων κέντρων που συνδέονται πιο έντονα με το ψηφιακό δίκτυο. Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότεροι άνθρωποι που ζουν σε ανεπτυγμένες χώρες υποφέρουν από αλλεργίες σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία και κύματα, στα οποία είμαστε όλοι υπερβολικά εκτεθειμένοι και που οφείλονται στην συνεχή παρουσία των ψηφιακών συσκευών στις ζωές μας, συλλογικές και ατομικές. Ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων εγκατέλειψε τις πόλεις του για να βρει καταφύγιο σε απομακρυσμένα μέρη χωρίς καμία συνδεσιμότητα. Το ντοκιμαντέρ της Bregtje Van Der Haag, το οποίο παρουσιάστηκε στο ολλανδικό περίπτερο στην 22η Triennale του Μιλάνου, μας οδηγεί πέρα από τα σύνορα του δικτυωμένου κόσμου για να εξερευνήσουμε τοπία, κοινότητες και τρόπους ζωής εκτός του δικτύου ενέργειας, που αμφισβητούν την ανάγκη να είμαστε συνεχώς συνδεδεμένοι σε μία ενιαία, απρόσκοπτη, πλανητική Τεχνοτοπία.
Lucy McRae, Compression Cradle, 2019, Photo Credit: Daria Scagliola
Lucy McRae, Compression Cradle, 2019, Photo Credit: Scottie Cameron
03
Compression Cradle (Λίκνο Συμπίεσης)
Lucy McRae
2019
Το “Compression Cradle” (“Λίκνο Συμπίεσης”) φαίνεται να είναι κατάλοιπο από έναν κόσμο που δεν έχουμε δει ακόμα, στον οποίο όμως μπορεί σύντομα να κατοικήσουμε. Έναν κόσμο στον οποίο η ψηφιακή υπόσχεση της “αέναης συνδεσιμότητας” έχει προκαλέσει μία αποσύνδεση που μας απομονώνει από τους ίδιους τους εαυτούς μας. Αν και από μια αδιανόητη οπτική, όπως αυτή λόγω της παγκόσμιας εξάπλωσης του Covid-19, φαίνεται ότι αυτή η στιγμή έχει φτάσει: βρισκόμαστε σε μια φυσική απομόνωση χωρίς κοινωνική εγγύτητα, που προκάλεσε την υπερβολική κατανάλωση διαδικτυακής επικοινωνίας στις αμέτρητες διαθέσιμες πλατφόρμες. (Και αυτό όμως, αν έχετε το προνόμιο ενός σπιτιού και σύνδεσης).
Σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης αυτού του μέλλοντος που υποθέτει έλλειψη φυσικής επαφής, το μηχάνημα που σχεδιάστηκε από τη Lucy McRae αγκαλιάζει σφιχτά το σώμα, το οποίο συμπιέζεται από μια μεμβράνη καθώς αυτή αποσύρεται, ως αποτέλεσμα της ύπαρξης κενού αέρος. Αυτός ο μηχανισμός διεγείρει την απελευθέρωση της οξυτοκίνης – της ορμόνης που ευθύνεται για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης και την αίσθηση του δεσίματος στα ζευγάρια. Κατά τη διάρκεια της απαγόρευσης της κυκλοφορίας, πολλοί ήταν αυτοί που επικοινώνησαν γραπτώς, αναπολώντας την εμπειρία του Compression Cradle, και ονειρεύονταν να το είχαν για να μπορέσουν να “γιατρέψουνν” την ανάγκη τους για φυσική επαφή με άλλα σώματα.
From Donna Haraway, “Situated Knowledge. The Science Question in Science, and the Privilege of Partial Perspective”, in Feminist Studies, Vol.14, n.3, 1988
From the article published by The Guardian on May 1st, 2020, “Japanese Aquarium Urges Public to Video-chat Eels who are Forgetting Humans Exist.” Auth: Justin McCurry
04
Out of God Trick (Πέρα από το Κόλπο του Θεού)
Αυτή την περίοδο λέγεται συχνά ότι η κλιματική κρίση ίσως να χρειαζόταν το γραφείο τύπου της Covid-19. Η προστασία του δικού μας είδους είναι σίγουρα θεμελιώδους σημασίας, αλλά είναι εξίσου απαραίτητο να εφαρμόσουμε παγκόσμιες πολιτικές για έναν επανασχεδιασμό της σχέσης μας με τη φύση, με τον Πλανήτη, και με άλλα όντα, αφήνωντας πίσω μας μια αποικιοκρατική και εξορυκτική νοοτροπία. Ωστόσο, η πραγματοποίηση όλων αυτών, προαπαιτεί μια αλλαγή στην αντίληψή μας, στην οποία η κουλτούρα του σχεδιασμού θα προκύπτει ως κριτική πρακτική που θέτει υπό αμφισβήτηση τους συμβατικούς τρόπους με τους οποίους κατοικούμε στον κόσμο και τον βιώνουμε, που βασίζονται στον ανθρώπινο έλεγχο και την εκμετάλλευση άλλων όντων. Πρέπει να κατανοήσουμε τη θέση αυτή, ποιες στάσεις και απόψεις υιοθετούνται, ούτως ώστε να μην καταφύγουμε σε αυτό που η Donna Haraway ορίζει προκλητικά ως το “Out of God Trick” (« Πέρα απο το Κόλπο του Θεού»): ένα τέχνασμα που βασίζεται στην ψευδαίσθηση της εξάλειψης του «σώματος» της γνώσης. Η οικολογική σκέψη σήμερα – ενόψει περιβαλλοντικών καταστροφών, εξαφάνισης ειδών και κλιματικών αλλαγών – θα μπορούσε να είναι ένας άλλος τρόπος για την εφαρμογή της τοποθετημένης γνώσης και τη σύνδεση αυτής της έννοιας με την έννοια του μετανθρώπου, δημιουργώντας έτσι ενδεχομένως νέες μορφές αλληλεγγύης προς τα άλλα όντα. Η τάση αυτή μας ωθεί προς την υιοθέτηση ενός διασυνδεδεμένου λογισμού, γεννημένου από μια συλλογικότητα μέσα στην οποία παράγεται γνώση, ο οποίος όμως χάνει τα όριά του και περιπλέκει την ίδια τη μορφή του.
Image of an aquarium’s section published in “La Nature,” n.1415, p.293, 1900
Hikikomori connected from his bathroom. Photo Credit: Alex Panichi
05
Living Within an Aquarium (Ζώντας Μέσα σε Ενυδρείο)
Τα ενυδρεία (όπως και οι ζωολογικοί κήποι) είναι πολύπλοκες υποδομές που μετατρέπουν τη θαλάσσια φύση σε πολιτισμό, μέσα από την υπερσύγχρονη διαχείριση και τον πλήρη έλεγχο του κλιματικού περιβάλλοντος – μια έκφραση της πιο προηγμένης τεχνολογίας. Λειτουργούν επομένως ως μηχανισμοί, που οργανώνουν περιβάλλοντα και είδη σε συστήματα κλειστού βρόχου, και των οποίων η πολιτική, που αφορά τη σχέση μας με το περιβάλλον, την οικοδόμηση γνώσης για τη θάλασσα και τον κοινωνικό ρόλο της ψυχαγωγίας, αποτελεί έκφραση της ίδιας της έννοιας του μοντερνισμού.
Δουλεύοντας πάνω σε αυτό το θέμα κατά την προετοιμασία της έκθεσης Aquaria, που θα εγκαινιαστεί στο MAAT της Λισαβόνας το Φεβρουάριο, οι τελευταίες βδομάδες ήταν κατ’αυτό τον τρόπο αποκαλυπτικές προς την κατανόηση των ευκαιριών καθώς και των ελλείψεων που δημιουργεί η τεχνολογία. Συνεχίσαμε να εργαζόμαστε από τα “techno-tank” μας, τα τεχνολογικά ενυδρεία που μας έκαναν ταυτόχρονα να νιώσουμε ανετά στο στοιχείο μας αλλά και φυλακισμένοι, όπου η διαμεσολάβηση της οθόνης φαινόταν να είναι η μόνη μορφή επαφής με έναν εξωτερικό χώρο, αλλά στην πραγματικότητα δεν ήταν παρά ένας ακόμα εσωτερικός χώρος. Ένα σύστημα συγκοινωνούντων δοχείων σε αναστολή, κλειστών οικοσυστημάτων, στα οποία η ευάλωτη κατάσταση κάθε σπιτιού καμουφλαρίστηκε από ψηφιακά πλαίσια προκειμένου να ανακτήσει μια ιδανική εικόνα μοναδικής φύσης. Το σπίτι, ή ένα συγκεκριμένο δωμάτιο του σπιτιού, γίνεται συσκευή επικοινωνίας, πίνακας ελέγχου της ύπαρξής μας. Αυτή η κατάσταση μας θυμίζει εκείνη του Hikikomori, όρος που αποδίδεται σε άτομα που αποσύρονται από οποιαδήποτε πραγματική κοινωνική αλληλεπίδραση, που ζουν σαν φυλακισμένοι για μεγάλα χρονικά διαστήματα σε ένα δωμάτιο του σπιτιού τους (συχνά στο μπάνιο) και των οποίων η μοναδική επαφή με τον εξωτερικό κόσμο γίνεται μέσω του διαδικτύου.
Mixed materials from “10 Modesti Consigli per una Nuova Carta di Atene”, by Andrea Branzi e Angela Rui, 2013
Still from “Sette Miliardi”, a film directed by Max Rommel, written by Angela Rui, 2014
Still from “Sette Miliardi”, a film directed by Max Rommel, written by Angela Rui, 2014
“Εφτά δισεκατομμύρια ιστορίες, εφτά δισεκατομμύρια πρόσωπα, εφτά δισεκατομμύρια εξαιρέσεις, εφτά δισεκατομμύρια φιλοδοξίες…”
Το “Seven Billion” (“Εφτά Δισεκατομμύρια”), η ταινία μικρού μήκους σε σκηνοθεσία του Max Rommel και κείμενο της Angela Rui παρουσιάστηκε το 2014 στο Milano Design Film Festival και αποτελεί μέρος της πρώτης Αθηναϊκής Έκδοσης του MDFF Greece. Η ταινία αφηγείται τις σκέψεις του παγκοσμίου επιπέδου σχεδιαστή Andrea Branzi, σκέψεις που ανέπτυξε ο ίδιος αφού δούλεψε για τέσσερα χρόνια πάνω στο “Dieci Modesti Consigli per una Nuova Carta d’Atene” (εκδόσεις Lithos Como, 2013), ένα μανιφέστο με δέκα αρχές που βοηθούν τον αναγνώστη να ερμηνεύσει τη νέα κατάσταση των μεταμοντέρνων πόλεων.
06
Sette Miliardi
Seven Billion (Εφτά Δισεκατομύρια)
2014
Το “Seven Billion” (“Εφτά Δισεκατομμύρια”) γεννήθηκε ως φόρος τιμής στην ιδέα του Andrea Branzi, θεωρητικού σχεδιασμού και μέντορά μου, με τον οποίο είχα συναναστροφές για μεγάλο χρονικό διάστημα κατά τη διάρκεια του διδακτορικού μου. Για σχεδόν δύο χρόνια δουλεύαμε κάθε Σαββατοκύριακο πάνω στο “Ten Humble Recommendations for a New Αthens Chart” (“Δέκα ταπεινές προτάσεις για ένα νέο Διάγραμμα της Αθήνας”). Πάντα θεωρούσα εκείνη την εποχή ως δώρο, αλλά μόνο αργότερα κατάλαβα τι ακριβώς κάναμε. Εν πάσει περιπτώσει, η πρόκληση που είχαμε αναλάβει προϋπέθετε την επιτυχή σύνταξη ενός κειμένου γραμμένου από τέσσερα χέρια, αλλά πλεγμένο, όπως ένα ταρτάν. Οι “εισηγήσεις” εμφανίζονταν στη μέση των στηλών του κειμένου, ενώ το οριζόντιο κείμενο ήταν συνυφασμένο, απορροφώντας αυτές τις προτάσεις ως μέρος του κειμένου. Το έργο έγινε ένας πάπυρος, του οποίου υπάρχουν έξι αντίγραφα, μήκους 7 μέτρων, εξ ολοκλήρου χειροποίητος. Είχαμε κατά νου το χειρόγραφο του “On the Road” (“Στο Δρόμο”). Ήταν ένα έργο θεωρητικό και συνάμα εννοιολογικό, που αναζητούσε μια μορφή που να λειτουργεί ως το ιδανικό όχημα. Μεταξύ των διαφόρων εισηγήσεων, αναφέρω την τρίτη και την τέταρτη γιατί σε αυτήν ακριβώς τη χρονική στιγμή, έπειτα από κάποια χρόνια, μου φαίνονται διδάγματα στα οποία αξίζει να ανατρέξουμε.
Τρίτη Εισήγηση
Σκεφτείτε την πόλη ως μέρος «κοσμικής φιλοξενίας»: ενθαρρύνετε την πλανητική συνύπαρξη μεταξύ ανθρώπων και ζώων, τεχνολογίας και θεοτήτων, ζωντανών και νεκρών, όπως στην Ινδική μητρόπολη· πόλεις που είναι λιγότερο ανθρωποκεντρικές και πιο ανοιχτές στη βιοποικιλότητα, στα θεία, και στην ανθρώπινη ομορφιά.
Τέταρτη Εισήγηση
Σκεφτείτε καινούργια μοντέλα χαμηλής αστικοποίησης· φανταστείτε διαπερατές περιοχές μεταξύ πόλης και χώρας, υβριδικές ημι-αστικές και ημι-γεωργικές τοποθεσίες· παραγωγικές και φιλόξενες περιοχές που παρατηρούν την αλλαγή των εποχών και του κλίματος, δημιουργώντας συνθήκες ευρείας και αναστρέψιμης διαβίωσης. Τι είδους εικόνες μπορεί να δημιουργήσει αυτή η διαπερατότητα χώρου, χρόνου, πολιτισμών και δραστηριοτήτων; Η ταινία γεννήθηκε από έναν πειραματισμό με τη μορφή, σαν να ήταν ένα κολάζ ή μια μεταπαραγωγή σε όλα τα επίπεδα, από το γράψιμο μέχρι τις εικόνες εν κινήσει. Ακριβώς με τον ίδιο τρόπο δουλέψαμε και για το “Ten Humble Recommendations”. Το σκεπτικό ήταν να θέσουμε σε δοκιμασία τις ιδέες του Andrea εκτός ακαδημαϊκού πεδίου και να είμαστε σε θέση να τις απελευθερώσουμε για να αποκτήσουν πιο ευρεία εφαρμογή. Η ταινία τελειώνει με ένα πορτρέτο του Andrea, ο οποίος – αμυδρά φωτισμένος, στο τραπέζι του, σαν να επρόκειτο για όνειρο κλεισμένο στο μυαλό του – απαγγέλλει το “Qui Regna Amore” (“Εδώ Βασιλεύει η Αγάπη”), ένα απόσπασμα του Petrarca από το “Chiare, fresche et dolci acque” (“Καθάρα, φρέσκα και γλυκά νερά”). Μια χωροχρονική διάσταση της έκστασης ανάμεσα στο παρελθόν και στο μέλλον, όπου το παρόν παραμένει μετέωρο.
Cover of “Faraway, So Close”, the accompanying book of the 25th Biennial of Design of Ljubljana, curated by Angela Rui and Maja Vardjan, 2017
“Το έργο αποτελεί μια απάντηση στην παρατήρηση ότι παρόλο που η πόλη παραμένει το μοντέλο μέσα στο οποίο η εξέλιξη της σύγχρονης κοινωνίας συζητείται και ερμηνεύεται, υπάρχει και μια τρέχουσα μαρτυρία, ένα σύγχρονο φαινόμενο ενός αυξανόμενου ποσοστού ατόμων – νέων, ενημερωμένων και χειραφετημένων ατόμων – που αφήνουν την πόλη για άλλες συνθήκες και περιβάλλοντα, που μεταφέρουν τις αξίες τους σε μη αστικούς χώρους. Τα αίτια αυτής της τάσης ποικίλλουν – από την οικονομική κρίση μετά το 2008, όταν οι πόλεις ξεκίνησαν να γίνονται μη βιώσιμες, ειδικά για τις νέες γενιές, μέχρι το γεγονός ότι αρκετές χώρες έχουν θέσει σε εφαρμογή προγράμματα παραχώρησης εγκαταλελειμμένης γης, κτιρίων και χωριών, που παρέχονται δωρεάν στο πλαίσιο της παρουσίασης έργων μετατροπής και αλλαγής χρήσης.” Διεθνείς δημιουργικές φιγούρες, που ονομάζονται «Μεταφραστές», έχουν επιλεγεί για την ικανότητά τους να χρησιμοποιούν το σχεδιασμό και την αρχιτεκτονική ως εργαλεία για να διερευνήσουν σύγχρονα θέματα. Μαζι με αυτούς επιλεγμένα άτομα από τη Σλοβενία από διάφορους τομείς, που ονομάζονται προφίλ, έχουν προσφέρει τη γνώση και την εμπειρία τους ως αρχική έμπνευση για να ξεκινήσουν μια συζήτηση σχετικά με τις ερευνητικές προσπάθειες σχεδιασμού που αναπτύχθηκαν στο BIO 25. Χωρισμένοι σε επτά επεισόδια, οι συμμετέχοντες αναπτύσσουν πιθανά σενάρια ως μορφές κερδοσκοπίας που ανταποκρίνονται στο ζήτημα της εφεύρεσης ενός κοινού κόσμου, και ενός παγκόσμιου χώρου ανταλλαγής.
07
Faraway, So Close (Μακριά, Μα Tόσο Κοντά)
2017
Το Faraway, So Close (“Μακριά, Μα Tόσο Κοντά”) είναι ένας γενικός τίτλος που υποδηλώνει μια πνευματική κατάσταση. Ήταν μια ευκαιρία να τεθεί σε δοκιμασία η ολιστική αντίληψη του περιβάλλοντος, επιτρέποντας την πιθανότητα να κάνουμε τους DJ με την έννοια του χρόνου και του χώρου, και τις μυριάδες τους αλληλοσυσχετίσεις.
Κατά τη διαμόρφωση της πρότασης, κάποια στιγμή τα δεδομένα από την έρευνα υπέδειξαν μια μεταβολή, μια ελαφριά μεταβολή πάνω στην οποία αποφασίσαμε να επικεντρωθούμε: όλο και περισσότερα άτομα στην Ευρώπη εγκατέλειπαν τις πόλεις και εγκαθίσταντο σε υπαίθριους και άλλους μη αστικούς χώρους. Υπήρχαν πολλοί παράγοντες πίσω από αυτή τη μετεγκατάσταση, οι πλείστοι σχετιζόμενοι με την οικονομική προσβασιμότητα, μαζί με την επίδραση του φόβου που απορρέει από τα πρόσφατα και αναπάντεχα πλήγματα που δέχθηκε για εμάς η έννοια της σταθερότητας.
Η Σλοβενία, με τα ειδικά της γεωγραφικά, πολιτικά και οικονομικά γνωρίσματα που χαρακτηρίζονται ως υπαίθρια κατά κύριο λόγο, φαινόταν να είναι το ιδανικό έδαφος για να συζητηθεί ο αντίκτυπος αυτής της παγκόσμιας στροφής προς τα μη αστικά περιβάλλοντα. Η BIO 25 εργάστηκε για να ενισχύσει τις τοπικές-παγκόσμιες διαδράσεις και κάθε τοποθεσία μετατράπηκε σε χώρο διατύπωσης απόψεων για θέματα σχεδιασμού, επιτρέποντας μια συλλογική συζήτηση που αφορούσε την αποτυχία των ουτοπικών ιδεών της προόδου, ειδικότερα κοιτάζοντας τις κρίσιμες παρορμήσεις του 20ού αιώνα – τη βιομηχανοποίηση, τον εκμοντερνισμό, τις ιδέες του σοσιαλισμού και την αποτυχία τους.
Σήμερα, λοιπόν, στην εποχή της Covid-19, η κριτική στις ιδεολογίες που αφορούν την παγκοσμιοποίηση ενισχύεται από τη ρητορική πως είμαστε μέρος μιας διασυνδεδεμένης οικολογίας, όπου η υγεία του ανθρώπου συσχετίζεται με την υγεία του πλανήτη. Επομένως η έννοια της κυκλικότητας θα έπρεπε να γίνει μια μεθοδολογία που να εφαρμόζεται όχι μόνο στην οικονομία, αλλά και σε άλλων ειδών αξίες, όπως για παράδειγμα την υγεία. Μια κυκλική υγεία σημαίνει ότι το δικαίωμα στην υγεία για μειονότητες, άλλα όντα – όπως ζώα και φυτά – και γήινους παράγοντες, περιλαμβάνει τη δική μας υγεία. Είναι μία πολύ βασική ιδέα.
A closed supermarket in Lendava, in the Slovenian countryside, was elected by Mischer’Traxler as one of the locations where the episode “Countryside Reloaded” was set. “Faraway, So Close,” 25th Biennial of Design, Ljubljana, 2017
Mischer’Traxler, “The Dandelion Parade,” project developed in the occasion of “Faraway, So Close”, 25th Biennial of Design, Ljubljana, 2017
08
Which Countryside? (Ποιά Ύπαιθρος;)
Για μία από τις ενότητες του “Faraway, So Close” (“Μακριά, Μα Τόσο Κοντά”), το δίδυμο σχεδιαστών Mischer’Traxler δούλεψε στην περιοχή της Λεντάβα, κοντά στα σύνορα με την Ουγγαρία. Εκεί η Ύπαιθρος είχε προσωρινά μεταμορφωθεί σε μια έκταση γνώσης όπου η παραγωγή τροφής, η κατανάλωσή της και η σχετική πληροφόρηση βιώθηκαν κατά μήκος μιας πορείας 4km. Η περιήγηση προσέφερε όχι μόνο περπάτημα, αλλά επίσης αναζήτηση τροφής και φαγητό. Η άδεια υπεραγορά επιλέχθηκε ως σημείο εκκίνησης και σημείο τερματισμού της περιήγησης με φαγητό και μεταμορφώθηκε σε χώρο φευγαλέας κοινωνικής συναναστροφής μέσω της εμπειρίας του φαγητού, ο οποίος λειτουργεί ακόμα ως κοινοτικό κέντρο.
Η ομάδα σχεδιαστών παρουσίασε το έργο της ως κολεκτίβα (ονόματι Dandelion Parade, “Παρέλαση Πικραλίδων”), φορώντας ρούχα που σχεδίασαν τα μέλη της, εργατική ενδυμασία ενδιάμεσα (συμβολικά αναφερόμενοι στην εργασία και τη βιομηχανία), και τα τοπικά χειροποίητα σκηνικά αντικείμενα, σχετιζόμενα με την ανάμνηση των τυπολατριών που κάποτε λάμβαναν χώρα σε εκείνες τις εκτάσεις, όταν η ύπαιθρος επηρεαζόταν από τοπικισμούς και γεωργία εξαιρετικά τελετουργικού χαρακτήρα, που προέκυπταν από μια προσωπική σχέση με τη γη, τη φύση και τα ζώα. Στους αγρούς, μια σειρά εγκαταστάσεων αυτόνομων γεωργικών μηχανημάτων πρότεινε ιδανικά να αναλάβει την ανθρώπινη εργασία, ανταποδίδοντας την πιθανότητα μιας επανιδιοποίησης της γης που να μην περιλαμβάνει την ανθρώπινη εργασία.
A cave and a quarry sets for “Underground Release,” the episode led by Formafantasma. “Faraway, So Close,” 25th Biennial of Design, Ljubljana, 2017
Formafantasma, comb from the collection “Underground Release”, developed in the occasion of “Faraway, So Close”, 25th Biennial of Design, Ljubljana, 2017
09
What Time? (Ποιός Χρόνος;)
Η ενότητα που φιλοξενήθηκε πιο κοντά στη Λιουμπλιάνα ήταν το Županova Jama (Mayor’s Cave, “Σπηλιά του Δημάρχου”), μια μεγάλη σπηλιά περίπου μισή ώρα οδήγηση από την πρωτεύουσα. Οι Formafantasma, το διδυμο σχεδιασμού με βάση το Άμστερνταμ που ηγήθηκε του πρότζεκτ, προσέγγισαν το θέμα απαντώντας στο ερώτημα: “Τι θα γινόταν αν διευρύναμε τον ορισμό του χρόνου παραγωγής, ούτως ώστε να περιλαμβάνει το χρόνο που χρειάζονται οι πρώτες ύλες να σχηματιστούν;”
Επικεντρώνονται στη στιγμή της ιδιοποίησης μέσω της εξόρυξη του υλικού (της εκσκαφής)· τη στιγμή που το φυσικό υλικό αποκτά αξία, χρησιμοποιείται, μεταμορφώνεται ή μυθοποιείται από τους ανθρώπους. Ακόμα κι όταν καταλάβουμε ότι αυτοί οι δύο κόσμοι είναι κομμάτι του ίδιου φυσικού τομέα, η εξαγωγή σταματά εκεί που ξεκινά η σπηλιά. Και ο χρόνος είναι ενσωματωμένος στο ίδιο το υλικό, αλλά και μέσα στην πρόβλεψη της διαθεσιμότητας αυτού του υλικού σε αυτό το συγκεκριμένο χώρο. Οπότε σε αυτή την περίπτωση ο σχεδιασμός διατυπώνει απόψεις για τον ίδιο του το ρόλο, και η χτένα (μέρος της συλλογής σχεδιασμένης από τους Formafantasma), κατασκευασμένη κατ’ ακρίβεια από τον ιδιοκτήτη του λατομείου, εισάγει την έννοια του χρόνου ως την τέλεια ιδεολογική δομή που επιτρέπει τη σύνδεση με την πολυπλοκότητα της παραγωγής, και με το περίπλοκο ζήτημα της εξόρυξης. Το μήνυμα είναι πολύ ξεκάθαρο: ο γεωλογικός χρόνος παραγωγής ύλης που μετρά 80 εκατομμύρια χρόνια παραμένει ενσωματωμένος στο χρόνο της βιομηχανικής παραγωγής που μετρά 3 ώρες και 15 λεπτά.
Benedetta Pompili and Eleonora Toniolo, “Ciona are Doing Well”, children’s book, 2020
Benedetta Pompili and Eleonora Toniolo, “Ciona are Doing Well”, children’s book, 2020
Ciona Intestinalis, a sea squirt that lives despite pollution and spreads through anthropogenic means. A symbol of resistance to human exploitation of the sea
10
What Future? (Ποιό Μέλλον;)
Pedagogies of the Sea (Παιδαγωγικές της Θάλασσας)
Βίντεο: https://vimeo.com/401956970
Η πανδημία του SARS-CoV-2 είναι μια παγκόσμια τραγωδία υπό εξέλιξη. Είναι επίσης μια ευκαιρία να σκεφτούμε σε γενικές γραμμές τα ρεύματα στα οποία κολυμπάμε. Ο φιλόσοφος Emanuele Coccia υποστηρίζει ότι δεν κατοικούμε στη Γη αλλά στην ατμόσφαιρα, την οποία περιγράφει ως μια θάλασσα ζωής· ως κολυμβητές σε αυτήν τη θάλασσα, δεν μπορούμε να είμαστε βιολογικά απομονωμένοι. Ούτε και οι οικολογικές μας πρακτικές μπορούν. Υπό αυτήν την έννοια, οι δημιουργοί – είτε είναι στοχαστές, καλλιτέχνες ή σχεδιαστές – και τα ιδρύματα θα μπορούσαν να παρέμβουν σε τομείς που χρειάζονται τη μεταφραστική τους ικανότητα, εντοπίζοντας προκλήσεις και ανισότητες, καθώς και κοινά αγαθά των οποίων η αξία δεν έχει αναγνωριστεί ακόμη, δημιουργώντας έτσι χώρο για την υπέρβαση. Ως καθηγητής στην Ακαδημία Σχεδιασμού του Αϊντχόβεν, διδάσκω το μάθημα έρευνας σχεδιασμού με τον τίτλο «Παιδαγωγικές της Θάλασσας», για να μάθω από έναν σχεδόν άγνωστο παράγοντα όπως ο Ωκεανός – ο οποίος βρίσκεται υπό πίεση λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη και της κλιματικής κρίσης, και εκ του οποίου μόνο το 5% είναι γνωστό – και, ταυτόχρονα, για να πειραματιστούμε με παιδαγωγικά σχήματα που μπορούν να διαμορφώσουν τις νέες γενιές, αναπτύσσοντας κριτικές πρακτικές που θα αναδιαμορφώσουν τον τρόπο με τον οποίο συνυπάρχουμε στον πλανήτη με άλλα όντα.
Ένα από τα έργα που έχουν παραχθεί κατά τη διάρκεια του τρέχοντος έτους βασίζεται σε μια γνωστική έρευνα για ένα είδος, το Ciona Intestinalis, εντελώς άγνωστο στον μη-επιστημονικό κύκλο. Μια “εξωγήινη” και πολύπλοκη μορφή ζωής περιγράφεται υπό μορφή παιδικού βιβλίου. Σύμφωνα με τα λόγια των δημιουργών, Benedetta Pompili και Eleonora Toniolo, “Η καλπάζουσα εξαφάνιση της πανίδας των ωκεανών, οι συνεχείς προσπάθειες της ανθρωπότητας να εκμεταλλευτεί τους πόρους τους, η ανεξέλεγκτη αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, όλα προκαλούν μια αίσθηση αμφισβήτησης για το μέλλον. Όμως ποιανού του μέλλον; Για τα Ciona, σίγουρα υπάρχει ένα· και μπορεί μάλιστα να επιβιώσουν περισσότερο και από την ανθρωπότητα. Τα ciona intestinalis, χιτωνόζωα που επιζούν παρά τη ρύπανση και διαδίδονται με ανθρωπογενή μέσα, είναι σύμβολο της αντίστασης στην εκμετάλλευση της θάλασσας από τον άνθρωπο. Λόγω της ιδιόρρυθμης αναπτυξιακής τους πορείας, μας μαθαίνουν για τη μη γραμμικότητα της εξέλιξης και μας αναγκάζουν να αμφισβητήσουμε τον ανθρωποκεντρισμό.
Το βιβλίο εστιάζεται σε αυτόν τον ελάχιστα γνωστό οργανισμό, που ούτε λαμβάνεται υπόψη ούτε εκπροσωπείται στον πολιτισμό. Μιλά για τη ζωή του είδους Ciona, δείχνοντας παράλληλα τα ανθεκτικά χαρακτηριστικά που το καθιστούν ένα τόσο ξεχωριστό ζώο. Μέσα από ένα προσγειωμένο, παιχνιδιάρικο ύφος, έχει ως στόχο την εξοικείωση των αναγνωστών με αυτό το φαινομενικά εξωγήινο ον, που είναι γενετικά πλησιέστερο στον άνθρωπο απ’ ό,τι θα περίμενε κανείς.”
Angela Rui, Photo Credit: Francesco Barion
Η Angela Rui είναι Ιταλίδα επιμελήτρια και ερευνήτρια με βάση το Μιλάνο όπου και εργάζεται πάνω στη θεωρία σχεδιασμού και κριτική. Κατέχει ένα διδακτορικό πάνω στο Exhibition Design από το πολυτεχνείο του Μιλάνου, Σχολή Αρχιτεκτονικής (2011). Πρόσφατα συνεργάστηκε ως ερευνητής με το Het Nieuwe Instituut (Ρότερνταμ) για το έργο Neuhaus – πάνω στην προσωρινή διεπιστημονική ακαδημία για περισσότερες από ανθρώπινες γνώσεις · μεταξύ άλλων έργων, συν-επιμελήθηκε την έκθεση I See That I See What You don’t See, το ολλανδικό περίπτερο για τη σπασμένη φύση – το XXII Triennale di Milano (2019), την 25η Μπιενάλε Σχεδιασμού της Λιουμπλιάνα (2017) και το συνοδευτικό βιβλίο, και οι δύο με τίτλο Faraway, So Close, και η έκδοση 2015 του Operae, το ανεξάρτητο φεστιβάλ σχεδιασμού με έδρα το Τορίνο. Έχει υπάρξει συντάκτης σχεδιασμού του περιοδικού Abitare magazine (2011-2013),επιμελήθηκε το εκδοτικό έργο του περιοδικού Icon Design (Mondadori, 2015-2017). Μεχρι το 2016 δίδασκε στο σχολείο σχεδιασμού (Πολυτεχνείο Μιλάνου) και στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα NABA (Nuova Accademia di Belle Arti in Milan). Αυτήν τη στιγμή διδάσκει Design Academy Eindhoven, Geo Design Master, όπου διευθύνει ένα ερευνητικό μάθημα με τίτλο Pedagogies of the Sea.
Επιμέλεια περιεχομένου από την Άννη Μαρκιτάνη, Διευθύντρια του MDFF Greece & Cyprus, Συνέταιρο του Milano Design Film Festival